Krew jest ciekłą tkanką łączną, której substancja międzykomórkowa - osocze (55% objętości krwi) - jest płynna. W osoczu tzw. plazmie zawieszone są elementy morfotyczne (45% objętości krwi) - krwinki: czerwone (erytrocyty) i białe (leukocyty) oraz płytkowe (trombocyty). Każdy z elementów krwi spełnia określone funkcje i odgrywa istotną rolę w ochronie i obronie ludzkiego organizmu.

Honorowy Dawca Krwi podczas pobytu w Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa może oddać krew pełną oraz poszczególne jej składniki w oparciu o odpowiednie urządzenia, w które placówki są zaopatrzone. Poniżej przedstawiamy wizualizację metod i sposobów pobierania krwi oraz otrzymywania jej poszczególnych składników.

Metoda konwencjonalna tzn. pobieranie krwi pełnej

Pobieranie krwi pełnej tzn. zawierającej wszystkie składniki krwi: krwinki czerwone, krwinki płytkowe, krwinki białe i osocze metodą konwencjonalną jest najszybszą formą otrzymania krwi od Dawcy, trwającą od 5 do 10 minut. Polega ona na wkłuciu do żyły w przegubie ręki i pobraniu krwi do worka transferowego z antykoagulantem (jednorazowego plastikowego pojemnika). Worek znajduje się na wagomieszarce, której głównymi zadaniami są ciągły pomiar ilości pobranej krwi by w rezultacie zaalarmować określoną ilość tj.450 ml oraz mieszanie krwi z antykoagulantem co uniemożliwia jej skrzepnięcie.

Metoda ta z uwagi na swoją prostotę i krótki czas stosowana jest we wszystkich możliwych miejscach i akcjach krwiodawstwa a więc w samych Centrach, oddziałach i stacjach terenowych jak również podczas stacjonarnych i mobilnych akcjach krwiodawstwa przeprowadzanych w mobilnych punktach oddawania krwi - krwiobusach.

Rozdzielanie składników krwi poprzez wirowanie

Pobrana od Dawcy krew pełna jest bogata we wszystkie składniki, która w razie potrzeby i możliwości Centr Krwiodawstwa mogą być dodatkowo separowane poprzez  urządzenia zwane wirówkami.

Elementy krwi mogą być oddzielone od osocza podczas wirowania w specjalnej probówce, służącej do rozdzielania składników krwi w zależności od ich gęstości. By rozdzielić elementy krwi, próbkę poddaje się wirowaniu przy min 3000 obr./minutę. Dochodzi wtedy do  rozdzielenia faz pod wpływem działania siły odśrodkowej, w wyniku której na samej górze pozostaje osocze. Krwinki czerwone są gęstsze, w związku z czym podczas wirowania opadają na samo dno probówki wirówkowej. Krwinki białe oraz płytki krwi tworzą tzw. kożuszek znajdujący się tuż nad warstwą erytrocytów (krwinek czerwonych).

Proces wirowania musi być odpowiednio dobrany - nie może być ani zbyt szybki (żeby nie doszło do uszkodzenia płytek krwi), ani zbyt wolny (bo wtedy nie nastąpi prawidłowe odseparowane składników krwi). Dodatkowym aspektem wpływającym bezpośrednio na jakość separacji ma wpływ kąt wirowania. Najlepiej jeśli w wirówce próbówki ułożone są horyzontalnie, gdyż siła dośrodkowa działa równolegle do długiej osi probówki. W Centrach na ogół korzysta się z wirówek kątowych gdzie próbówka jest wirowana pod kątem 20-45 stopni.

Zabieg Aferezy - pobieranie składników krwi

Zabieg Aferezy polega na odseparowaniu pojedynczego składnika krwi za pośrednictwem separatora osoczowego lub komórkowego od krwi pełnej dawcy. Metoda ta różni się od wirowania ponieważ krwiodawca pozostawia wyłącznie pożądany składnik, pozostała część jego krwi wraca do jego organizmu.

Rozróżnia się następujące zabiegi:

• plazmafereza – odseparowanie osocza z krwi pełnej;
• trombafereza – odseparowanie płytek krwi z krwi pełnej;
• erytroafereza – odseparowanie krwinek czerwonych z krwi pełnej;
• leukafereza – odseparowanie krwinek białych z krwi pełnej.

Plazmafereza - pobranie osocza

Plazmafereza to zabieg polegający na pobraniu od dawcy jedynie osocza. Oprócz wody, która jest głównym składnikiem osocza (90 %), zawiera ono również związki organiczne i nieorganiczne, takie jak białka (albuminy, globuliny, fibrynogen), kwasy tłuszczowe, glukozę, witaminy i sole mineralne. Z osocza można wyodrębnić białka konieczne dla prawidłowego krzepnięcia krwi, a więc leczenia chorych na hemofilię i inne skazy krwotoczne.

W czasie donacji zostajesz podłączony do tzw. separatora. Pobranie osocza przy użyciu separatora osoczowego polega na rozdzieleniu pobranej wstępnie krwi pełnej na część komórkową i osocze. W odróżnieniu od oddawania krwi pełnej oprócz igły, którą spływa krew na ręce masz dodatkowo założony rękaw do mierzenia ciśnienia. Podczas gdy Twoja krew zaczyna płynąć do urządzenia „pompujesz” ręką. Separator oddziela w tym czasie osocze od reszty krwi. Gdy mankiet rękawa do mierzenia ciśnienia wypuści powietrze (robi to urządzenie automatycznie bez ingerencji personelu) oznacza, że czerwone krwinki wracają do Ciebie. W tym czasie przestajesz „pompować” ręką. Osocze trafia do pojemnika w separatorze, a reszta krwi wraca z powrotem do twojego krwiobiegu. W związku z tym, że ponad 90% osocza składa się z wody. Nieraz (bardzo rzadko) na zakończenie zabiegu wyrównawczo przetacza się dawcy roztwór soli fizjologicznej. Taka donacja trwa ok. 30 minut i jest podzielona na cykle (2 albo 3). Dobrze jest wypić ok. 4 litrów płynów dzień czy dwa przed donacją. Powoduje to łatwiejsze oddzielanie się osocza od krwi. Zdarza się, że przed donacją osocza otrzymasz od personelu do wypicia wodę albo wapno.

Jednorazowo pobiera się od dawcy podczas zabiegu od 600 do 750 ml osocza w zależności od Centrum Krwiodawstwa. Objętość każdorazowo pobieranego osocza (bez antykoagulantu) nie powinna przekraczać 16 % szacowanej całkowitej objętości krwi, obliczonej na podstawie płci, wzrostu i masy ciała dawcy. Odpowiada to w przybliżeniu 10 ml objętości pobieranej na 1 kg masy ciała. Od jednego dawcy nie można pobrać w okresie roku więcej niż 25 litrów (objętość netto, bez antykoagulantu) osocza. Od jednego dawcy można pobrać/ w okresie jednego tygodnia nie więcej niż 1,5 litra (objętość netto, bez antykoagulantu) osocza.

Należy zachować określone przerwy między donacją osocza a kolejną donacją. Przerwa pomiędzy pobraniami osocza metodą plazmaferezy nie może być krótsza niż 2 tygodnie, chyba że lekarz wyrazi zgodę na skrócenie tej przerwy. Pobranie osocza metodą plazmaferezy może być wykonane po przerwie wynoszącej co najmniej 30 dni od dnia pobrania krwi pełnej.”

Tromboafereza - pobranie krwinek płytkowych (trombocytów)

Tromboafereza polega na pobraniu od dawcy tylko krwinek płytkowych (trombocyty). W tym wypadku płytki krwi, które przepływając przez separator uległy oddzieleniu od krwi które są gromadzone w oddzielnym jałowym pojemniku, natomiast krwinki czerwone i osocze zwracane są dawcy. Zabieg trwa od 40 minut do 1,5 godziny w zależności od poziomu płytek w organizmie dawcy i rodzaju urządzenia. W każdym zabiegu trombaferezy używa się sterylnych, jednorazowych zestawów z tworzywa sztucznego.

Każdy kandydat na dawcę zanim zostanie zakwalifikowany przed oddaniem płytek ma sprawdzony ich poziom w swoim organizmie (norma to 150-400 tys.). Płytki pobiera się w procesie zwanym aferezą (manualną lub automatyczną). W aferezie manualnej dawca oddawał krew do pojemnika, który następnie zanoszą do odwirowania. Ty w tym czasie otrzymujesz roztwór soli fizjologicznej. Po odwirowaniu przynoszą Ci worek z samymi krwinkami czerwonymi. Pojemnik zostaje podwieszony na stojaku i siłą grawitacji krew spływa do żył. Ta metoda już nie jest wykorzystywana. W większości RCKiKów stosuje się aferezę automatyczną. Podczas tego zabiegu krwiodawca jest połączony przez wkłucie do żyły ze specjalnym aparatem zwanym separatorem komórkowym, który to potrafi z przepływającej krwi wyodrębnić i zgromadzić same płytki krwi. Separator może być jedno lub dwuręczny. W przypadku dwuręcznego zestaw do pobierania podłączony jest do układu krwionośnego dawcy zwykle za pomocą dwóch wkłuć dożylnych. Z jednego wkłucia pobierana jest krew, która trafia systemem drenów do zestawu pojemników umieszczonych w separatorze, który z kolei dokonuje rozdziału krwi na składniki. Drugim wkłuciem krew pozbawiona tylko płytek krwi powraca do krwiobiegu dawcy. Podczas procedury jest pobierana również niewielka ilość osocza, która jest potrzebna do zapewnienia płytkom warunków przeżycia. Dodatkowo płytki krwi mogą być przechowywane z roztworem wzbogacającym.

Organizm zdrowego człowieka w ciągu trzech, czterech dni normalizuje poziom płytek do poziomu sprzed zabiegu. Zaletą tego typu urządzenia jest fakt, że np. koncentrat krwinek płytkowych pobrany za pomocą separatora komórkowego od jednego dawcy odpowiada jakościowo koncentratom płytkowym uzyskanym metodą manualną z krwi 4-5 dawców. Aby uzyskać jedną donację koncentratu krwinek płytkowych separator musi „przerobić” od 3000-5000 ml krwi. Płytki mają ważność 5 dni.

Erytrafereza - pobranie krwinek czerwonych (erytrocytów)

Erytrafereza jest to zabieg polegający na pobraniu od dawcy krwinek czerwonych przy użyciu separatora komórkowego. Zabieg trwa ok. 1 godziny.

Zestaw urządzenia podłączony jest do układu krwionośnego dawcy za pomocą jednego wkłucia dożylnego. Aparat pracuje cyklicznie. W fazie pobierania krew trafia do zestawu separatora. Jest rozdzielana na składniki. W fazie zwrotu krwinki czerwone gromadzone są w pojemniku a pozostałe elementy krwi powracają do krwiodawcy tą samą drogą, którą zostały pobrane.

Jego zaletą jest możliwość pobrania podwójnej porcji krwinek czerwonych od krwiodawców o specjalnie dobranych układach antygenów erytrocytów. Dzięki możliwości pobrania 2 jednostek KKCz od jednego dawcy można ograniczyć ekspozycję biorcy na obce antygeny i zmniejszyć ryzyko przeniesienia infekcji wirusowych drogą krwi. Technika ta jest najczęściej wykorzystywana do otrzymania 2 jednostek ubogoleukocytarnego (filtrowanego) koncentratu krwinek czerwonych (UKKCz) zawieszonych zazwyczaj w roztworze wzbogacającym.

W przypadku pobierania metodą aferezy jednocześnie osocza, krwinek płytkowych lub krwinek czerwonych, łączna objętość pobranych składników krwi netto nie powinna przekraczać 13 % całkowitej objętości krwi dawcy, jednakże maksymalnie 650 ml.

Leukafereza - pobranie krwinek białych (leukocytów)

Leukafereza polega na pobraniu od dawcy krwi pełnej do separatora, oddzieleniu krwinek białych (leukocytów), a następnie cyklicznym zwracaniu pozostałych składników jak krwinki czerwone, płytki krwi oraz osocze do krwiobiegu człowieka.

Granulocyty oddaje się podobnie jak szpik kostny z krwi obwodowej, wkłucie jest na dwie ręce, trwa do 2- 2,5 godziny, zależy od ilości granulocytów i masy ciała dawcy. Dzień wcześniej dawca może zostać poddany odpowiednim badaniom oraz w razie potrzeby nawet otrzymać sterydy na przyrost granulocytów. Oddawanie białych krwinek odbywa się dla konkretnego biorcy np. chorego na białaczkę. Czas ważności takiego koncentratu granulocytarnego to jedynie kilka lub kilkanaście godzin.

Autorzy: