Słownik pojęć

Antygeny- cząsteczki znajdujące się na powierzchni komórek, charakterystyczne dla każdego człowieka. Cząsteczki te uruchamiają układ odpornościowy np. przez produkcję przeciwciał, które niszczą antygeny, a tym samym powodują odrzucenie przeszczepu.
Autotransfuzja- zabieg przetaczania krwi, w którym chory jest dawcą i biorcą sam dla siebie. Leczenie pacjenta własną, konserwowaną krwią pozwala na uniknięcie ryzyka związanego z immunizacją antygenami krwinkowymi, przeniesieniem chorób wirusowych, bakteryjnych oraz pasożytniczych.
Bank tkanek i komórek- jednostka organizacyjna prowadząca działalność w zakresie gromadzenia, przetwarzania, sterylizacji, przechowywania i dystrybucji tkanek oraz komórek. Jednostka tego rodzaju może również pobierać lub testować tkanki i komórki.
Biopsja- to pobranie części tkanki w celu wykonania badań (mikroskopowych, biochemicznych) na obecność choroby, stopnia odrzucania przeszczepu, oceny przeszczepionych narządów.
Centralny Rejestr Sprzeciwu- rejestr osób, które wyrażają odmowę pobrania ich narządów po śmierci. Od osoby, która znajduje się w tym rejestrze nie można pobrać żadnego narządu.
Dawca- żywy dawca lub zwłoki ludzkie, od których pobiera się komórki, tkanki lub narządy.
Dawca wielonarządowy- dawca, od którego zostały przeszczepione: co najmniej jedna nerka i jeden narząd pozanerkowy.
Dawstwo- przekazywanie komórek, tkanek lub narządów ludzkich przeznaczonych do zastosowania leczniczego u ludzi.
Główny układ zgodności tkankowej- (MHC, z ang. major histocompatibility complex), zespół białek, odpowiedzialnych za prezentację antygenów limfocytom T. Swoją nazwę zawdzięczają temu, że zostały odkryte jako pierwsze i najważniejsze białka decydujące o utrzymaniu się lub odrzuceniu przeszczepu, a zatem odpowiadające za zgodność tkanek dawcy i biorcy. Ludzkie MHC określane są mianem HLA (ang. human leukocyte antigens – ludzkie antygeny leukocytarne).
Immunosupresja– stan obniżonej odporności wywoływany sztucznie poprzez podanie leków immunosupresyjnych mający na celu powstrzymanie procesu odrzucania przeszczepu.
Narząd - wyodrębniona i istotna część ludzkiego ciała, zbudowana z różnych tkanek, zdolna do utrzymywania swojej struktury, ukrwienia i możliwości pełnienia autonomicznych funkcji fizjologicznych.
Poltransplant- Centrum Organizacyjno-Koordynacyjne Do Spraw Transplantacji m. in. nadzoruje krajowa listę oczekujących na przeszczep, rejestruje dawców szpiku, monitoruje Centralny Rejestr Sprzeciwu, prowadzi statystyki przeszczepów (ilość dokonywanych operacji transplantacyjnych).
Potencjalny dawca- osoba z orzeczeniem śmierci mózgowej, zgłoszona do Centrum Koordynacji po sprawdzeniu w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów braku sprzeciwu przed pobraniem narządów.
Przeciwciała- cząsteczki białkowe, które są produkowane przez układ odpornościowy w odpowiedzi na pojawienie się w organizmie antygenów (na przeszczepionych organach ale też np. na wirusach).
Przeszczepianie narządów, transplantacja(z łac.. transplantare, czyli „szczepić” , od trans „poza czymś” i plantare, „sadzić”) - przeszczepienie narządu w całości lub części, tkanki lub komórek z jednego ciała do innego (lub w obrębie jednego ciała). Przeszczepianiem zajmuje się dziedzina medycyny zwana transplantologią.
Przeszczepienie- to proces mający na celu przywrócenie niektórych funkcji ciała ludzkiego przez przeniesienie komórki, tkanki lub narządu od dawcy do ciała biorcy.
Przeszczep, transplantat- komórki, tkanki (skóra, rogówka, kości) lub narząd (serce, nerka) pobrane od dawcy, podlegające chirurgicznemu przeszczepieniu do organizmu biorcy. Niektóre tkanki i narządy mogą być konserwowane i przechowywane w tak zwanych bankach (na przykład w banku komórek macierzystych).
Przeszczep allogeniczny- przeniesienie tkanek, narządów z innego organizmu tego samego gatunku (np. z jednego człowieka na drugiego człowieka).
Przeszczep autologiczny- przeniesienie tkanek, narządów w obrębie tego samego organizmu (ten sam człowiek). Ma to miejsce np. w leczeniu białaczki, kiedy pobierany jest szpik od pacjenta, który jest poddawany chemioterapii, aby po niej wszczepić mu jego własny szpik.
Przeszczep ksenobiotyczny- przeniesienie tkanek, narządów pomiędzy organizmami różnych gatunków (np. pomiędzy świnią i człowiekiem).
Śmierć mózgowa- następuje wtedy, gdy wystąpi zaburzenie w krążeniu krwi w mózgu, co prowadzi do nieodwracalnego uszkodzenia mózgu, chociaż przy pomocy aparatury można zachować czynność innych narządów takich jak serce czy płuca. Fakt śmieci mózgowej orzeka 3- osobowa komisja lekarska, w której skład wchodzi specjalista w dziedzinie anestezjologii i intensywnej terapii oraz specjalista w dziedzinie neurologii lub neurochirurgii, po przeprowadzeniu specjalnych badań.
Szpik kostny - (łac. medulla ossium), miękka, silnie ukrwiona, mająca gąbczastą konsystencję tkanka znajdująca się wewnątrz jam szpikowych kości długich oraz znajdująca się w małych jamkach w obrębie istoty gąbczastej kości. Masa całego szpiku u osoby dorosłej wynosi około 2,5 kg.
Tkanka- zespół komórek o wyspecjalizowanych funkcjach powiązanych ze sobą substancją międzykomórkową
Transplantacja- zabieg przeniesienia komórek, narządów lub tkanek z organizmu dawcy do organizmu biorcy. W szczególnych przypadkach biorcą i dawcą może być ten sam organizm (autotransplantacja).
Zgodność tkankowa- tolerancja pomiędzy układem antygenów komórek dawcy i biorcy przeszczepu. Zgodność tkankowa umożliwia przyjęcie przeszczepu od dawcy. W przypadku jej braku komórki przeszczepu pobudzają układ odpornościowy biorcy i przeszczep zostaje przez niego odrzucony.
Żywy dawca- osoba, od której pobierane są komórki, tkanki lub narząd.